استان آذربایجان غربی در شمال غرب ایران، با گستردگی ۳۷ هزار و ۵۹ کیلومتر مربع، حدود ۲/۲۵  درصد مساحت کل کشور را تشکیل می‌دهد که از این حیث در رتبه سیزدهم قرار دارد. این استان از شمال به جمهوری آذربایجان و ترکیه، از غرب به کشورهای ترکیه و عراق، از شرق به استان آذربایجان شرقی و استان زنجان و از جنوب به استان کردستان محدود می شود. مرکز آن شهر تاریخی ارومیه است و از شهرهای مهم آن می توان: بوکان، پیرانشهر، تکاب، خوی، سردشت، سلماس، ماکو، میاندوآب، مهاباد  و نقده را نام برد.

موقعیت جغرافیایی

وجود رشته‌کوه‌های مرکزی ترکیه و عراق، «ارتفاعات گردنه قوشچی»، کوه‌های باستان، ارتفاع مور شهیدان، ارتفاعات گردنه کله شین،  کوه بینار ارومیه، کوه قندیل، دره حاجی ابراهیم و کوه ترغه بوکان باعث شده این استان به یکی از مناطق کوهستانی کشور با آب و هوای سرد کوهستانی تبدیل شود. آب و هوای استان آذربایجان غربی تحت تأثیر جریان  هوای مرطوب اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه است. با این وجود، ورود توده هوای سرد از شمال در برخی از ماههای زمستان، هوای مدیترانه‌ای این استان را متأثر و موجب کاهش قابل توجه دما در آن و بارش برف در ارتفاعات و نواحی کوهستانی می‌شود.
در فصل گرما و طی جاری شدن آب های حاصل از ذوب برف کوهستان های مرتفع این استان، رودخانه های متعدد در دره های منطقه جریان می یابند. رودخانه هایی که در پی این تحولات جوی بوجود آمده اند، عبارتند از: آق چای، آجرلوچای، آواچار چای، ارس، باراندوزچای، روضه چای، زاب گرژال، زولاچای، زرینه رود- جغاتو-، سیمینه رود – تاتائو-، ساروق چای، ساری چای، شهر چای، گدار چای، قادر رود -قادار -، مهاباد رود، لاوین چای، نازلوچای. 
دریاچه ارومیه به عنوان بزرگترین دریاچه ایران و همچنین مهمترین حوزه آبریز کشور، در این استان قرار دارد. محل تامین آب این حوزه آبریز، رودخانه های زرینه رود، سیمینه رود، گدار، باراندوز، شهرچای و نازلو چای است. این دریاچه بعد از بحرالمیت، دومین دریاچه آب شور در دنیا به شمار می آید .

پیشینه تاریخی

آثار به دست آمده از تپه های باستانی مانند: تپه حسنلو، تپه حاجی فیروز، تپه جلبر و غیره گواه بر قدمت هزارساله این سرزمین است. آنچه مسلم است، این است که این سرزمین قبل از ورود مادها محل سکونت انسان های نخستین و غارنشین بوده است. چراکه غیر از آثار بدست آمده از تپه های باستانی، اشیای به جای مانده در غارها چون: غار تمتمه و  غار آزبخ، شاهد بر این امر است. قبل از ورود مادها به ایران و استقرار آنان در منطقه آذربایجان دولت های مختلفی حکومت می کردند که از آن جمله می توان به دولت آشور، دولت اورارتو، دولت هوریان کادوسی، دولت کاسی ها اشاره کرد. سرزمین آذربایجان پس از تصرف مادها به ماد کوچک شهرت یافت. ماد بزرگ شامل ری، عراق عجم تا کردستان و کوه های زاگرس بود. با روی کار آمدن دولت هخامنشیان، ماد کوچک به عنوان یکی از ساتراپ ها دولت تعیین شد.

به عقیده برخی از باستان شناسان در زمان حمله اسکندر مقدونی سرداری به نام  «آتورپات» توانست این سرزمین را از تهاجم سربازان یونانی حفظ نماید که بعد از این واقعه به پاس قدردانی از زحمات وی ماد کوچک را «آتورپاتن» یا «آتورپاتگان» نامیدند. آذربایجان در زمان سلوکیان و اشکانیان نیز دارای خودمختاری نسبی بود.
برخی از آنان معتقدند: از آن جا که حوادث متناوب یکی بعد از دیگری آذربایجان را آماج تهاجمات پیاپی قرار داد. بعد از سلجوقیان، دورِ سلسله جنبانی ترکان آتابای یا اتابکان آغاز و با نفوذ این اقوام و گسترش زبان ترکی، سیطره ی زبان آذری، محدود و رفته رفته رو به کاهش نهاد.
حکومت ترکمانان «آق قویونلو » و  «قراقویونلو » و اسکان آن ها در آذربایجان بیش از پیش موجب رونق ترکی و تضعیف زبان آذری شد. جنگ ها و عصیان هایی که در فاصله ی برافتادن و برخاستن صفویان، پیش آمد، سربازان ترک بیشتری را به این سرزمین سرازیر کرد همچنین وجود قزلباش های ترک نیز مزید بر علت شد و زبان ترکی را در منطقه رونق داد.

اقوام و زبان

اقوام ساکن در استان آذربایجان غربی به طور عمده به دو گروه تقسیم می شوند. گروه اول؛ ترک های آذری زبان ساکن در دشت‌های پیرامون دریاچه ارومیه، دشت‌های شمال و جنوب شرقی استان. گروه دوم شامل کردهایی هستند که در بخشهای مرتفع غربی و جنوبی استان ساکن و به زبان کردی تکلم می نمایند .
باید اضافه کرد کنار این دوگروه، اقلیت های دیگری نیز زندگی می کنند. اقلیتی از کردهای اهل تسنن که بیشتر در شهرهای مهاباد، سردشت، پیرانشهر متمرکز هستند، و اقلیتی از مسیحیان، آشوریان، ارامنه که در مرکز استان - شهر ارومیه – سکونت دارند.

موقعیت اجتماعی و اقتصادی

خصوصیات و ویژگی های طبیعی و اقلیمی آذربایجان غربی باعث رونق این استان در بخش های کشاورزی و دامپروری و شیلات شده است. بارش کافی نزولات جوی ، وجود حوزه های آبریزی، جریان رودخانه های فصلی و دائمی، کوهستانی بودن منطقه که خود در وسعت مراتع استان نقش مهمی دارد، این منطقه را به یکی از مناطق مستعد کشاورزی و دامداری تبدیل کرده است.
اما با وجود زمینه های مستعد ذکر شده، بررسی ترکیب کارگاه های موجود در استان نشان می دهد دو گروه صنعتی کانی های غیرفلزی و غذایی – دارویی بالاترین و بیشترین تعداد اشتغال را دارد.
مطالعات انجام شده در استان آذربایجان غربی نشان می دهد که این منطقه دارای معاون و منابع زیرزمینی غنی است که هنوز مورد بهره برداری قرار نگرفته است. معادنی که هم اکنون فعال است بیشتر شامل معادن مصالح و سنگهای ساختمانی است. علاوه بر این معادن، می توان به معادنی چون گرانیت، میکا، زرنیخ، تالک، تراورتن، طلا، خاک نسوز و پوکه معدنی اشاره کرد.

سوغات 

مهمترین سوغاتی این استان در بخش های مختلف به قرار زیر است:

بخش شیرینی و کشاورزی: قرابیه، بستنی خشک یا سوت شیرینی، نقل بید مشک، حلوای گردو، عسل، لبنیات، کشمش، سیب، انگور، عرق گیاهان دارویی.

بخش صنایع دستی: قالی، گلیم، جاجیم، رودوزی، سوزن دوزی، پولک دوری، برک، شال و کمر پشمی، باشلوق.

از دیگر سوغاتی این استان نباید صنعت چرم و معرق چوب و رنگرزی و چاپ های سنتی را فراموش کرد.

جاذبه های طبیعی -  گردشگری 

ارومیه : آبشار سولوک، پارک جنگلی ارومیه، دامنه کوه سیرداغ، ساحل دریاچه ارومیه، ساحل دریاچه مارمیشو، کاظم داشی یا صخره کاظم واقع در دریاچه ارومیه، طبیعت دره قاسملو

بوکان : پارک ساحلی بوکان، جلگه سردرآباد، حاشیه رودخانه زرینه رود، حوض گوره، غار روستای قلعه چی، غار کول آباد، غار مکران قران، غار کونه کوتر در روستای ینگیجه، غار کونه کوتر روستای سهولان، غار روستای اشکوتان معروف به غار سید جمال الدین، طبیعت دره کوسه.

پیرانشهر : آبشار دلاوان، آبشار خرپاپ، آبشار هنگ آباد، تفریح گاه دره آب خوره، دامنه کوه قندیل، دامنه کوه کلات شاه، دامنه کوه بادین آباد، دامنه کوه حاجی ابراهیم، جنگل های سرسبز پردانان، جنگل خدرآباد، جنگل قبر حسین، حاشیه رودخانه زاب کوچک، حاشیه رودخانه بادین آباد، قله کوه مرتفع قندیل، طبیعت منطقه کوهستانی دوله نی، طبیعت دشت پیران، طبیعت دره سیاه، طبیعت منطقه کانی خدا، طبیعت دره کهنه لاهیجان، طبیعت دره نه.

:: موضوعات مرتبط: وطنم ایران , ,
:: بازدید از این مطلب : 657